"Everything around you that you call life was made by the people who were no smarter than you. And you can change it, you can influence it, you can build your own thing that other people can use." - Steve Jobs
Những lời đơn giản này của Jobs có thể là phát hiện lớn nhất tôi nhận ra trong những năm gần đây. Chúng ta lớn lên trong một xã hội đã có hình hài, và những thay đổi lớn là khó khăn đến mức hầu như không mấy ai nghĩ đến. Nhiều lúc tôi tự hỏi, chúng ta thực sự đã đạt đến mức độ phát triển cực hạn rồi chăng, hay chỉ đơn giản là chúng ta đang chững lại trong một chu kỳ của tự nhiên?Liệu rằng với trạng thái trí não hiện tại của con người, còn bao nhiêu tri thức nữa chúng ta có thể tìm ra? Đây không phải là một câu hỏi dễ dàng. Lịch sử sẽ phán xét. Vài trăm năm nữa, những thế hệ tương lai sẽ nhìn vào chúng ta ngày nay, và nhận xét giống như chúng ta đang nhận xét những thế hệ trước đây.
Hồi còn học cấp 3, trong lớp ôn thi Vật Lý, tôi từng hỏi thầy giáo là tại sao chúng ta toàn học lý thuyết của những nhà vật lý từ hàng trăm năm trước, mà không có nhà vật lý thời hiện đại nào. Thầy giáo nói rằng, chúng ta đang đi tiệm cận đến cực hạn của tri thức rồi, tìm ra những điều mới mẻ là rất khó. Khi con người còn mông muội, những nghiên cứu, phát kiến lớn dễ tìm ra hơn. Có thật thế không? Hay con người bây giờ đã trở nên lười biếng hơn, và sức mạnh cá nhân đang dần bị thay thế bằng quy trình của những tổ chức lớn. Những sản phẩm mờ nhạt tạo ra bởi quy trình tốt không bao giờ có thể mang lại sự đột phá như những gì được tạo ra bởi một cá nhân duy nhất.
Niềm tin của người thầy cấp 3 của tôi
Tôi cho rằng, ngày nay chúng ta đang bị đè nặng bởi nhiều thứ quá, gồm cả truyền thống, văn hoá và chính sự thoải mái của cuộc sống này. Những thứ ấy khuyến khích chúng ta duy trì cách tư duy hiện tại, để cuộc sống được an toàn và thoải mái, để không phạm phải rủi ro với nồi cơm của mình. Không được làm tổn hại hệ thống, đó là quan niệm sống của nhiều người. Nhưng cũng giống như những thành tựu khoa học nổi tiếng - về trọng lực, bánh xe, thuyết tương đối, hay thuyết tiến hoá - lịch sử sẽ lặp lại chính nó, thay đổi rồi sẽ đến, truyền thống sẽ bị thách thức, những niềm tin vững chắc sẽ bị lung lay và sụp đổ, chỉ là khi nào và ai sẽ bắt đầu thôi.
Tôi vẫn thường suy nghĩ về việc đâu là cội nguồn của những suy nghĩ độc đáo, làm thế nào con người có thể lớn lên là chính mình, chiêm nghiệm cuộc sống bằng chính tư duy của mình thay vì bị dẫn lối bởi những lối mòn nhạt nhẽo của xã hội xung quanh. Câu trả lời dường như không đơn giản như tôi mong muốn, không có một công thức hay biện pháp nào cụ thể để một người có thể áp dụng vào lối sống của họ và sở hữu tư duy độc lập trong một vài ngày. Có vẻ như đây là một quá trình, một con đường dài hàng nhiều năm trời quan sát, rồi tự suy xét, tự kết luận.
Một người đầu bếp muốn tạo ra được những tuyệt phẩm thì anh ta buộc phải hiểu rất rõ căn bếp của mình. Từng con dao, cái thớt, cái bếp ga, chiếc nồi gang, hay chảo thép đều là công cụ để anh ta tạo ra tác phẩm của mình. Cũng giống như vậy, để trí óc có thể nhảy múa được trên nền tảng tri thức của nhân loại, chúng ta phải hiểu rất kỹ những nền tảng đó. Nói về bất cứ vấn đề gì, chúng ta đều nên tìm hiểu đến tận cùng. Nếu chưa hiểu rõ, chúng ta không thể sáng tạo. Nếu chưa hiểu rõ, chúng ta không thể phản biện. Vì vậy, tôi cho rằng kẻ thù của tư duy sáng suốt chính là sự hiểu biết qua loa hời hợt đi kèm với sự thoả mãn dễ dãi với hiểu biết đó. Tính tự mãn sẽ giết chết những ý tưởng đẹp đẽ từ trong trứng nước và thay thế nó bằng sự ngơ ngẩn đáng thương.
Chúng ta cần phải nuôi dưỡng những câu hỏi "vì sao?", và cần phải táo bạo trong việc đặt câu hỏi hơn. Bất cứ khi nào đối mặt với một việc gì, thay vì nghĩ rằng chúng ta phải tuân theo và chấp nhận nó "vì nó vốn thế", thử nghĩ cách hiểu vì sao nó có ở đó, và vì sao chúng ta nên nghe theo. Các sự kiện xảy đến hàng ngày sẽ giúp chúng ta kiểm chứng kết luận của mình, và dần dần cuộc sống này sẽ lộ ra nhiều điều vô lý, không nên có, nhưng nó vẫn luôn ở đó - vì không có ai thách thức cả.
Đôi khi, tôi tìm thấy một chút niềm vui kỳ lạ mỗi khi nghĩ đến việc chúng ta rồi sẽ trở thành tổ tiên, thành cổ lỗ sĩ, thành lịch sử, thành chuyện kể trong cuộc tiếu đàm của đám con cháu. Việc chúng ta bắt đầu làm ngày hôm nay, có thể sẽ trở thành tiêu chuẩn và truyền thống của một nhóm người sau này. Nếu có điều gì tôi muốn trở thành truyền thống, thì đó chính là một tư tưởng tự do và táo bạo hơn những gì chúng ta đang có bây giờ.
Comments