[Viết ngày 25/10/2020 - Medium]
“Người hạnh phúc nhất thế gian là người có thể sử dụng tấm gương ảo ảnh* như một tấm gương bình thường.” — Albus Dumbledore
Ông Ẩn ở Sài Gòn
Khi viết những điều này về tấm gương ảo ảnh, J.K.Rowling có lẽ đã cho rằng niềm vui trong cuộc sống đến từ việc có ít đi những ảo vọng xa vời, và nên sống đúng với con người của mình. Tôi hoàn toàn chia sẻ cách nhìn này. Nhưng khi đọc Điệp Viên Hoàn Hảo (Larry Berman), tôi hiểu thêm rằng, ngoài bản thân mình ra, được người khác nhìn nhận mình đúng với con người mình — cũng là một niềm hạnh phúc. Điều tưởng rằng rất tự nhiên này, với những người như ông Phạm Xuân Ẩn, lại là một thứ xa xỉ.
Đọc quyển sách Điệp viên hoàn hảo này, tôi luôn có cảm giác ông Ẩn như đi giữa những con mắt theo dõi không ngừng. Cuộc đời của ông được nhìn qua lăng kính thường trực của các bên khác nhau trong cuộc chiến — bên Việt Minh, bên chính quyền Sài Gòn, bên Mỹ, bên báo chí, v.v. Nhưng phiên bản nào mới là thật, niềm tin nào là xuyên suốt, hay có khi nào ông dao động — thì đều là những điều bí ẩn. Ông có mọi lý do để sống cả đời trong nhiều lớp vỏ bọc, nhưng bóc hết lớp này lại có một lớp khác, và lớp cuối cùng trong sách ghi lại có lẽ vẫn chưa phải là lớp cuối cùng. Tôi mạo muội nghĩ rằng, quyển sách này, cũng giống như những thông tin ông Ẩn đưa cho báo chí sau giải phóng, cũng chỉ là những nguyên liệu nằm trong tính toán của ông để xây dựng một nhân vật Phạm Xuân Ẩn như ý ông muốn.
Sống giữa thời bình và xã hội yên ổn, tôi không thể thấu hiểu tình cảnh của ông, nhưng ngay cả trong những tưởng tượng ngây thơ nhất, tôi cũng thấy cuộc đời ông vừa đáng ngưỡng mộ vừa đáng sợ. Nó giống như đi trên một sợi dây mảnh, mà chỉ cần bất cẩn một giây thôi là ông sẽ ngã, và đã ngã thì không bao giờ đứng dậy được nữa. Giữa một cuộc chiến liên quan sinh mạng hàng trăm ngàn người, ông sẽ không được tha thứ.
Tôi tự hỏi rằng, những thói quen và sở thích của ông như nuôi chim nuôi chó, uống cà phê, gặp gỡ bạn bè, cái nào là thật, còn cái nào là để xây dựng lớp vỏ bọc kia. Ông là ai? Niềm vui thực sự của ông là gì? Ông tin vào cái gì? Việc là một phần của bên thắng cuộc — là đương nhiên hay là một lựa chọn tuỳ thực tế? Những người quan tâm đến cuộc đời ông — ai cũng muốn biết câu trả lời, nhưng sẽ không một ai được biết. Với tính cẩn thận của một nhà tình báo hàng đầu, ông sẽ không bao giờ để lộ ra bất cứ thông tin nào ảnh hưởng bất lợi đến ông hoặc những người thân của mình, ngay cả khi ông qua đời. Biết đâu ông cũng có một quyển tự truyện về mình, nhưng sẽ chỉ được công khai khi điều kiện cho phép. Còn quyển Điệp viên hoàn hảo — ngay cả khi nó được ông duyệt nội dung, lại cho tôi tôi nhiều câu hỏi và băn khoăn hơn là lời giải đáp. Một trong những câu hỏi lớn nhất là: Cuộc đời có quá nhiều sự cẩn trọng như thế có phải là một cuộc đời với nhiều niềm vui hạnh phúc? Liệu hơn 30 năm làm tình báo có khiến ông yêu thích lối sống ấy, và không hề muốn thay đổi?
Trong phần viết về những ngày theo học báo chí ở Mỹ, ông nói rằng cho tới khi đến cuối đời, ông vẫn coi đó là hai năm đẹp nhất trong cuộc đời ông. Tôi đã có phần hoài nghi lời bộc bạch này và cho rằng ông đang thậm xưng hoặc nói để hài lòng vị giáo sư Mỹ tác giả sách. Tuy nhiên khi đọc đến hết, tôi có một ấn tượng không thể đè nén là ngay cả trong những lúc vinh quang nhất, được ghi nhận nhiều nhất, ông Ẩn vẫn không thể thoải mái sống như ông muốn. Quá nhiều danh tiếng, quá nhiều sự dò xét, và quá ít sự bao dung từ cả bên Mỹ lẫn bên Việt Nam. Chỉ có những ngày học ở trường học Mỹ là những ngày không lo nghĩ, không sợ bị đánh giá, và không có quá khứ để mà bị cảnh giác. Có thể hiểu vì sao sau này, ông nhất quyết phải ở cùng gia đình mình bất chấp nguy hiểm trong những ngày đầu giải phóng. Có lẽ sau cùng, vợ và các con là những người duy nhất trên thế giới này cho dù biết mọi thứ về ông, vẫn nhìn nhận ông như một con người bình thường — một người chồng người cha, và nhiệm vụ chính trị của ông dù sao cũng chỉ là một thứ công việc kiếm cơm và thoả mãn tài năng của mình.
Tôi đã cố hết sức nhìn qua những tấm màn che phủ lên con người thật của ông Ẩn, nhưng vẫn còn nhiều điều tôi chưa thể hiểu. Tiếc là không còn dịp để gặp và trao đổi với ông nữa. Có rất nhiều thứ trong cuộc sống này chúng ta không thể biết được tận cùng, và tôi đành bằng lòng với hiểu biết nông cạn của mình, sau này có dịp sẽ tìm hiểu thêm.
* Trong truyện Harry Potter, tấm gương ảo ảnh là tấm gương mà khi soi vào, nó hiện lên những mong ước thầm kín nhất trong lòng của người soi.
Comentários